ประเพณีการทำขวัญนา

จากการศึกษาภูมิปัญญาท้องถิ่น ด้านศาสนาและประเพณี ในจังหวัดนครนายก พบว่า มีภูมิปัญญาท้องถิ่นที่น่าศึกษา คือ นางเอิบ ใจหอม ซึ่งมีอาชีพเป็นหมอขวัญในการทำขวัญนา

ประเพณีการทำขวัญนา
1.ชื่อบุคคล / แหล่งภูมิปัญญา คือ นางเอิบ ใจหอม
2.ที่อยู่ / ที่ตั้งของภูมิปัญญา 70 ม.3 ต.ท่าทราย อ.เมืองฯ จ.นครนายก
3.ประวัติความเป็นมา / องค์ความรู้ของภูมิปัญญา

พื้นที่ส่วนใหญ่ของตำบลท่าทรายเป็นที่ราบลุ่มอยู่ติดริมแม่น้ำนครนายก ฤดูฝนจะมีน้ำหลาก ไหลมาจากภูเขา น้ำจะพัดเอาหน้าดินมาท่วมสวนไร่นาจึงทำให้ดินดี อุดมสมบูรณ์ เหมาะแก่การเพาะปลุก ชาวบ้านส่วนใหญ่ประกอบอาชีพทางการเกษตร ทำนา ทำสวน มาตั้งแต่บรรพบุรุษ โดยเฉพาะการทำนา บรรพบุรุษได้ยึดถือประเพณีทำขวัญนาในระยะข้าวตั้งท้อง และทำเป็นประเพณีสืบทอดกันมาจนถึงปัจจุบัน
4.ความสำคัญ / ประโยชน์ของภูมิปัญญาท้องถิ่น ประเพณีทำขวัญนาเป็นประเพณีที่ทำสืบทอดกันมาเป็นเวลานาน ทำให้ผู้ที่มีอาชีพทำนามีขวัญและกำลังใจ เป็นศิริมลคลต่อผืนนาที่เป็นแหล่งทำมาหากิน ผู้ทำสบายใจและมีความหวังว่าผลผลิตจะดีมีกำไรสูง เป็นการเสริมสร้างกำลังใจในการประกอบอาชีพ
5.ขั้นตอน / วิธีการถ่ายทอดความรู้
- จักไม้ไผ่สานเรือนข้าว เสาทำจากไม้ไผ่ 1 ลำ ผ่าเป็น 4 แฉก

- นำไม้จริงเป็นพื้นเรือน เจาะรู 4 รู เสียบลงบนเสาไม้ไผ่ แล้วสานเป็นหลังคาเรือนไทย นำธงกระดาษสีต่างๆ มาตกแต่งบนหลังคาให้สวยงาม

-เตรียมเครื่องอัญเชิญแม่โพสพขึ้นเรือน มีกล้วยน้ำว้า 1 ผล อ้อยท่อนเล็กๆ 1 ท่อน ส้มเขียวหวานหรือส้มโอ 2 -3 กลีบ ถั่วงากวนกับน้ำตาล1 ชิ้น (หรือถั่วตัดก็ได้) บางบ้านมี ข้าวเหนียวแดง ขนมต้มแดงขนมต้มขาวก็ดี มันเทศดิบ 1 หัว แป้งหอม น้ำมันใส่ผม ขวดน้ำเล็กๆ ผูกติดกับเสาเรือน ธูป 3 ดอก เทียน 1 เล่ม ดอกไม้ 3 ดอก ผ้าขาวม้า 1 ผืน ผ้าซิ่น 1 ผืน หวีและกระจก สร้อยทองจริง 1 เส้น ของทุกอย่างวางบนเรือน
-ผู้ทำพิธีต้องเป็นผู้หญิง ทำพิธีคนเดียว แต่งตัวทาแป้ง มีดอกไม้ทัดหู ให้สวยงามทำพิธีในวันศุกร์เวลาใดที่สะดวกในระยะข้าวกำลังตั้งท้อง (ระยะที่แม่โพสพแพ้ท้อง) นำเรือนไทยที่เตรียมไว้ไปปักในนาข้าว แล้วนั่งยองๆ ตั้งนะโม 3 จบ และท่องว่า "แม่โพศรี แม่โพสพ นางนพดารา แม่จันทร์เทวี แม่ศรีสุดา สูมาแม่มา เชิญแม่มาขึ้นบันไดแก้วบันไดทอง อากะ ถายะ อากะ ถาหิ แล้วกู่ดังๆ 3 ครั้ง (วู้ว์.....................วู้ว์.....................วู้ว์.....................) แล้วเอาผ้าขาวม้าโบกเรียก 3 ครั้ง เพื่อเชิญแม่โพสพขึ้นเรือน แม้จะนำข้าวเข้ามาเก็บในยุ้งฉาง ในบ้านก็ต้องกู่เรียกดังๆ 3 ครั้ง เพื่อเชิญแม่โพสพเข้าบ้านมาด้วย หรือถ้าจะนำข้าวขายที่ลานในทุ่งนาเลยก็ต้องกำข้าวไว้ 1 กำแล้วกู่เรียกดังๆ 3 ครั้ง เพื่อเชิญแม่โพสพกลับบ้าน เดี๋ยวแม่โพสพ จะต้องอยู่กลางแดดกลางฝนเพราะไม่มีเรือนข้าวแล้ว
หมายเหตุ มีเรื่องเล่ากันว่า สาเหตุที่ผู้ทำพิธีต้องเป็นผู้หญิงและทำคนเดียวก็เพราะสมัยก่อนมีผู้ชายร่วมทำพิธีด้วย ขณะทำพิธีแม่โพสพปรากฏตัวให้เห็น เมื่อผู้ชายเห็นมีผู้หญิงหน้าตาสวยงามก็พูดจาเกี้ยว ทำให้แม่โพสพโกรธ ตั้งแต่นั้นมาแม่โพสพจึงไม่ปรากฏตัวให้เห็นอีกเลย

การศึกษาเอกสารค้นคว้า สัมภาษณ์ และ เรียบเรียง โดย นางสาว กัญจนณัฐ ปัญญาลิขิตกุล